بررسی تطبیقی آموزه بداء و تفکر گشودگی در حل تعارض علم پیشین الهی و اختیار انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه مازندران.

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران

10.22080/jre.2024.24308.1165

چکیده

خداباوری گشوده جنبشی الهیاتی است که در اواخر قرن بیستم میلادی از دل سنّت اوَنجلیکال مسیحی سر برآورد و دغدغه ترسیم مدلی از فعل خداوند در عالم را داشت که بتواند براساس آن تعارض و ناسازگاری موجود در الهیات سنّتی، یعنی بین اراده آزاد/ اختیار بشر و علم پیشین و مطلق الهی را رفع کند. این تفکر که رویکردی نوین در عرصه الهیات و فلسفه دین به شمار می‌رود، دیدگاه‌هایی را مطرح کرده که هم به لحاظ فلسفی و هم به لحاظ الهیاتی و کلامی توجه و انتقاد بسیاری از اندیشمندان را به خود جلب کرده است. با نگاه به میراث گرانبهای اندیشه اسلامی و به خصوص شیعی می توان دریافت که آموزه بداء در حل مسأله اختیار بشر و علم پیشین الهی می تواند موفق تر عمل کند. چرا که براساس خداباوری گشوده، بایستی از اطلاق علم الهی صرف نظر نمود، علاوه بر آنکه صفاتی همچون تغییرپذیری را به خداوند نسبت داد تا از اختیار بشر محافظت کرد در حالیکه با کمک آموزه بداء می توان هم اطلاق علم الهی را حفظ نمود و هم انسان را موجودی با اختیار مطلق دانست. در این پژوهش تلاش می گردد تا این برتری تبیین گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللّغه، قم: مکتب الأعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1408ق)، لسان العرب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
اسماعیلی، محمدعلی، احمدی اصفهانی، سید محمدمهدی (1391)، بررسی تطبیقی مسأله بداء در اندیشه غالب متکلمان و فلاسفه شیعه، پژوهش­نامه حکمت و فلسفه اسلامی، 11/42: 142-115.
العاملی، شیخ محمد مکّی (1414ق)، الالهیات علی هدی الکتاب و السنّه و العقل، قم: مؤسسه الامام الصادق علیه اسلام، ج2.
المفید، محمد بن نعمان (1414ق)، تصحیح الاعتقادات الشیعه، قم: دارالمفید.
المقری الفیومی، احمد بن محمد بن علی (1405ق)، المصباح المنیر، دارالهجره.
بخاری، محمدبن اسماعیل (بی‌تا)، صحیح البخاری، بی‌جا: بی‌نا.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق)، الصّحاح، بیروت: دارالعلم للملایین.
دیباجی، سید محمدعلی، محمدی نیا، عیسی (1398)، نقد و بررسی نسبت علم الهی با اختیار انسان در الهیات گشوده بر مبنای فلسفه صدرایی، جستارهای فلسفه دین، 8/1: 104-83.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن الکریم، دمشق: دارالقلم.
سبحانی، جعفر (1414ق)، البداء فی ضوء الکتاب و السنّه، قم: مؤسسه النشر الاسلامیّ.
سعدی، محمدجواد، صلواتی زاده، مسعود (1392)، بداء و نقد نظریه سلفیون معاصر، فصل­نامه علمی پژوهشی پژوهش­های اعتقادی کلامی، 3/11.
شهرستانی، عبدالکریم (بی‌تا)، الملل و النحل، ج1، بیروت: دارالمعارف.
طباطبایی، محمدحسین (1393)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج11 قم: جامعه مدرسین.
طریحی، فخرالدّین (1375ش)، مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران: کتاب­فروشی مرتضوی.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1412ق)، القاموس المحیط، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1419ق)، أصول الکافی، تصحیح و تعلیق محمد جعفر شمس الدین، قم: دارالتعارف للمطبوعات، چ2.
محمدی نیا، عیسی (1400)، تبیین علم و مشیت الهی و رابطه آن­ها با اختیار بشر در الهیات گشوده (با تأکید بر دیدگاه جان ساندرز) و نقد آن بر مبنای فلسفه صدرایی (رساله دکتری)، تهران: دانشگاه تهران.
معرفت، محمدهادی (1410ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چ3.
میرصدری، سعیده، نصیری، منصور (1397)، بررسی و نقد آموزه گشودگی در حل تعارض علم الهی و اختیار بشری، جستارهای فلسفه دین، 7/2: 149-129.
ناصف، منصور علی (2008م)، التاج الجامع للأصول فی أحادیث الرّسول، بیروت: دارالخلافه.
- Belt, Thomas (2002). Open Theism and the Assemblies of God. Assembly of God Missionary, Beirut, Lebanon, Summer.
- Boyd, Gregory A, David Hunt, William Lane Craig, and Paul Helm. (2001). Divine foreknowledge: Four views. Inter Varsity Press.
- Boyd, Gregory A. (2002). ‘Christian love and academic dialogue: A reply to Bruce War.’ Journal of the Evangelical Theological Society 45(2): 233.
- Clarke, W. Norris (1973). “A New Look at the Immutability of God.” In God, Knowable and Unknowable, edited by Robert J. Roth. New York: Fordham University Press.
- Gardoski, Kenneth M. (2011). Open Theism, Babtist Bible Seminary, Clarks Summit Pa.
- Hasker, William (1989). God, Time, and Knowledge, New York: Cornell University Press.
- Pinnock, Clark, Richard Rice, John Sanders, William Hasker and David Basinger (1994). “The Openness of God: A Biblical Challenge to the Traditional Understanding of God” Downers Grove: Intervarsity Press.
- Pinnock, Clark. (1996). God’s Sovereignty in Today’s World, Princeton: Theology Today, 53/1.
- Pinnock, Clark. (2003). Open Theism: “What is this? A new teaching? and with authority” (MK 1:27), Ashland Theological Journal.
- Sanders, John. (1998). The God Who Risks: A Theology of Providence, Downers Grove: Intervarsity Press.
- Sanders, John (2007). An Introduction to Open Theism, Reformed Review, 60/ 2.
- Wellum, Stephan J. (2002). Divine sovereignty-omniscience inerrancy, and open theism: An evaluation, Journal of the Evangelical Theological Theism.