تبیین مسأله شر بر مبنای وحدت شخصی وجود در فلسفه‌ی ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

2 دانشجوی دکتری حکمت متعالیه، دانشگاه فردوسی مشهد

10.22080/jre.2024.27270.1200

چکیده

مسأله شر تا کنون یا بر مبنای اصالت ماهیت مطرح بوده یا اصالت وجود؛ و در صورت دوم؛ یا مبتنی بر تباین وجودات بوده است یا تشکیک وجود. اما با طرح و برهانی‌نمودن نظریه‌ی وحدت شخصی وجود توسط ملاصدرا، بسیاری از مسائل فلسفی؛ از جمله، مسأله‌ی شرور، تحت‌الشعاع آن قرار گرفتند. بر مبنای این نظریه، از آن‌جایی‌که وجود، حقیقت واحد شخصی است، لذا؛ عالم هستی، عین‌الربط به خداوند و شأنی از شئون او می‌باشد. تفسیر شر انگاری موجودات، فرع بر این است که وجود، مصادیق متعدد داشته باشد، درحالی‌که طبق وحدت شخصی وجود، هستی مصداق دوم ندارد. وقتی وجود فقط یک مصداق داشته باشد، شر، سالبه به انتفاء موضوع خواهد شد. مطابق دیدگاه صدرا، پاسخ مناسب به معضل شرانگاری موجودات، از رهگذر معرفت شایسته نسبت به ماهیات و اعیان ثابته و احکام مختص بدانها حاصل خواهد شد. ماهیاتی که فاقد هستی می باشند، با بخشش کریمانه حق، واجد آن می گردند. لذا بازگشت امور نکوهیده‌ی متکثر به همراه شرور و گناهان به همان ماهیات و اعیان ثابته بوده و از لوازم ذاتی آن-هامحسوب می گردند که در سیر نزولی حقیقت هستی، موجب تزاحم میان آن‌ها و وقوع شرور گردیده است. بنابراین؛ بازگشت تمام امور خیر، به جود پروردگار بوده و بخشش الهی عاری از کاستی‌هاست و نقائص، به ماهیت اشیاء و جنبه‌ی ذاتی آن‌ها باز‌‌می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
نهج البلاغه، (1374)، تصحیح صبحی صالح، بیروت: بی­نا.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1370)،  الهیات نجات، ترجمه­ی یحیی یثربی، تهران: فکر روز.
ابن عربی، محمد بن علی، (1365)، فصوص الحکم، تصحیح ابوالعلاء عفیفی، بیروت: بی­نا
آشتیانى، سید جلال‌الدین، (1351)، پاورقى منتخباتى از آثار حکماى الهى ایران، ج 4، مشهد: نشر دانشگاه مشهد.
پیلین، دیوید، (1383)، مبانی فلسفه­ی دین، ترجمه­ی گروه مترجمان، قم: بوستان کتاب.
راغب اصفهانى،(1412)، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیقِ صفوان عدنان داود، بیروت، دمشق: دارالعلم، الدار­الشامیه.
سبزوارى، ملاهادى،(1369)، شرح منظومه، جلد اول، تهران: ناب.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم،(1981)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعه، جلد اول و دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
 (بی­تا)، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الأربعه، جلد هفتم، قم: مکتبة المصطفوی.
 (1368)، الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الأربعه، جلد سوم، قم: مکتبة المصطفوی.
 (1380)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الاربعه، جلد دوم، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
(1379)، الأسفار­الأربعه، جلد اول، تهران: حکمت.
(1363)، المشاعر، به اهتمام هانری کربن، تهران: کتابخانه­ی طهوری.
 (1354)، المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
(1362)، مفاتیح الغیب، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1981)، تعلیقه بر الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد ششم، بیروت: دار­احیاء­التراث العربی.
کاکایی، قاسم، (1378)، «نظریه­ی وحدت وجود و برهانی بودن آن از دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا»، فصل­نامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره اول، صص55-77.
جوادی­آملی، عبدالله، (1386)، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، جلد دوم، قسمت پنجم، قم: نشر اسراء، چاپ سوم.
مصباح یزدی، محمدتقی، (1366 )، آموزش فلسفه، جلد دوم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مکی، جی. ال، (۱۳۷۰)، ترجمه­ی محمدرضا صالح­نژاد، «شر و قدرت مطلق»،  مجله­ی کیان، دوره­ی چهارم، شماره­ی۳، صص5-11.
نبویان، محمد­مهدی، (1392)، «وحدت وجود از دیدگاه صدرا»، فصل­نامه­ی آیین حکمت، سال پنجم، شماره­ی 18، صص177-207.
نصری، عبدالله؛ اعتمادی­نیا، مجتبی، (۱۳۹۲)، «صورت­بندی­های مسأله­­ی شر در آثار فیلسوفان مسلمان»، آموزه­های فلسفه­ی اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، شماره­ی ۱۲، صص117-140.