بررسی جنبه معرفت‏ شناختی ماهیت کشف و شهود در قرآن و عرفان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسنده

گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان-ایران

10.22080/jre.2024.26700.1194

چکیده

کشف و شهود عرفانی از جمله راه‏های کسب معرفت به خداوند تلقی شده است. پژوهش حاضر به تبیین جنبه معرفت‏شناختی آن نزد عرفا و قرآن کریم می‏پردازد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی می‏باشد و از اسناد کتابخانه‌ای استفاده شده است. هدف از تحقیق، بررسی و تبیین کشف و شهود عرفانی از منظر قرآن کریم و عرفای اسلامی می‏باشد. نتایج این پژوهش نشان داد که از نظر عرفا، معرفت نسبت به خداوند، اسماء و صفات او، تنها از طریق کشف و شهود امکان‌پذیر است. مکاشفه، سقوط حجاب و تجلی حق در قلب است که پس از مجاهدات و ریاضات و توجه قلبی به حضرت حق حاصل می‏آید. مشاهده دیدار و رؤیت حق با چشم قلب، و تابش انوار الهی بر دیدگان عقل است. از تعمق در آیات قرآن کریم نتیجه گرفته شد که جنبه معرفت‏شناختی شهود عرفانی ریشه در آموزه‏های دینی و بالاخص در قرآن کریم دارد که از آن به رؤیت خداوند تعبیر شده است. عرفا نیز در مسأله شهود عرفانی، به آیات و روایات پیرامون رؤیت خدا، زهد، تقوا و اِعراض از دنیا تأسی جسته‏اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی. (1366). غررالحکم و دررالکلم، شرح آقا جمال الدین خوانساری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ح 6752.
آملی، سیدحیدر. (1370). جامع الاسرار و منبع الانوار، قم، انتشارات الزهراء.
انصاری، عبد الله. (1295). منازل السائرین، تهران، کتابخانه  علمیه حامدی.
آنه‏ماری، شیمل. (1377). ابعاد عرفانی اسلام، ترجمه و توضیحات دکتر عبد الرحیم گواهی، تهران، دفتر نشر فرهنگ.
ابن بابویه، ابی جعفر محمد بن علی ( شیخ صدوق). (بی‌تا). التوحید، بیروت، دارالمعرفه.
ابن عربی، محی‌الدین. (1386ق).  الفتوحات المکیه، جلد 1و 2 و4، بیروت، داراحیاء الثرات العربی، .
اصفهانی، ابو نعیم احمدبن عبدالله (1423ق). حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، ج8، قاهره، دارالفکر.
خراز، ابوسعید. (2012) . الصدق، تصحیح، آرتورجان آربری، بیروت، دارالکتب العلمیة.
خمینی، روح‌الله. (1377). شرح جنود عقل و جهل، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
تدیّن، عطاءالله. (1374). جلوه‌های تصوّف و عرفان در ایران و جهان، تهران، انتشارات تهران، چاپ1.
الترمذی، محمد بن یحیی. (1998). سنن الترمذی، تصحیح و مراجعه عبدالرحمن محمد بن عثمان، مدینه، المکتبه السلفیه.
پورجوادی، نصرالله. (1369). مجموعه آثار ابوعبدالرحمن سلمی، جلد1، (تفسیر جعفر الصادق)، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
سراج طوسی، ابونصر. (1380ق). اللمع فى‌التصوف، بغداد، دارالکتب الحدیثه بمصر و مکتبه المثنی ببغداد.
روزبهان بقلی شیرازی، ابی‏نصر. (1374). شرح شطحیات، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران، انجمن ایران‏شناسی فرانسه در تهران.
طباطبایی، محمد حسین. (1390). المیزان فی تقسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات. 
طریحی، فخرالدین بن محمد. (1362). مجمع البحرین، تحقیق احمد الحسینی، تهران، مرتضوی.
غزالی، امام محمد. (1986). احیاء‌العلوم، بیروت، دارالفکر.
فعالی، محمد تقی. (1380). تجربه دینی و مکاشفه عرفانی، تهران، دانش و اندیشه معاصر.
قشیری، ابوالقاسم. (1374). رساله قشیریه، قم، انتشارات بیدار.
کاشانی، عبدالرزاق. (1315ه.ق). شرح منازل السائرین، چاپ قدیم تهران.
کاشانی، عزالدین (1337). شرح گلشن راز، تهران، انتشارات کتابخانه محمودی.
کوپا، فاطمه. (1399). شرحی بر کشف‏المحجوب هجویری، چاپ پنجم، تهران، دانشگاه پیام نور.
نویا، پل. (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، ترجمه اسماعیل سعادت، تهران،مرکز نشر دانشگاهی.
هجویری، علی بن عثمان جلابی. (1336). کشف المحجوب، از روی تصحیح والینتن ژوکوفسکی، به اهتمام محمد عباسی، انتشارات امیر کبیر.
همدانی، عین القضات. (1341). تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، انتشارات دانشگاه تهران.