ریشه‌یابی نظریه اصالت وجود صدرائی در اندیشه ابن‌سینا و پیامد الهیاتی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسنده

دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه تبریز – تبریز – ایران

10.22080/jre.2024.28106.1228

چکیده

اصالت وجود به‌عنوان یکی از اصول بنیادین فلسفه اسلامی، به‌ویژه در مکتب فلسفی صدرالمتألهین، به معنای تقدم وجود بر ماهیت مطرح می‌شود. در این نظریه، وجود به‌عنوان یک واقعیت مستقل و اصلی در نظر گرفته می‌شود که ماهیت موجودات از آن متأثر می‌گردد. در فلسفه اسلامی، اصالت به معنای منشأ اثر بودن است و تحقق خارجی شیء به واسطه آن امر اصیل می‌باشد. این مقاله با رویکرد تحلیلی- توصیفی و با بررسی آثار شیخ‌الرئیس ابن‌سینا، به ریشه‌یابی نظریه اصالت وجود صدرایی در اندیشه‌های این حکیم پیش‌صدرایی پرداخته و نشان می‌دهد که بیانات شیخ می‌تواند راهگشای این نظریه باشد. شواهدی از قبیل تساوق وجود و خیر، استوای ماهیت نسبت به وجود و عدم، عروض وجود بر ماهیت، و مجعولیت بالذات وجود، نشان‌دهنده ریشه‌های نظریه اصالت وجود ملاصدرا در تفکر سینوی است. با این حال، تفاوت‌ها و تمایزاتی میان اصالت وجود در حکمت متعالیه و اصالت وجود سینوی وجود دارد که در متن مقاله به‌تفصیل بررسی شده است. پیامدهای الهیاتی این نظریه به طور کلی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر فهم ما از هستی، خداوند، رابطه انسان با او، نبوت و امامت، تجسم اعمال و ... داشته باشد. این پیامدها نشان‌دهنده عمق و گستردگی تأثیرات این نظریه در حوزه‌های مختلف الهیات اسلامی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آشتیانی، سید جلال الدین، (1376). شرح رساله المشاعر، تهران: امیر کبیر.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1371)،. المباحثات، قم: بیدار.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1363): الشفاء، الهیات، تهران: ناصرخسرو.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1379). التعلیقات، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1363). المبداء والمعاد، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مکگیل با همکاری دانشگاه تهران.
انصاری شیرازی، یحیی، (1387). دروس شرح منظومه، قم: بوستان کتاب.
بطحایی، سید حسن، محمدرضا ضمیری، محمد جواد طالبی چاری، (1393). بررسی رابطة خیر و شرّ با اصالت وجود از منظر ملاصدرا، آیین حکمت، سال 6، شماره 21.
بهمنیار، ابوالحسن، (1375). التحصیل، تهران: دانشگاه تهران.
حائری یزدی، مهدی، (1361). کاوشهای عقل نظری، تهران: امیر کبیر.
سبزواری، ملاهادی، (1361). اسرارالحکم، تهران: مولی.
سبزواری، ملاهادی، (1290)، شرح منظومه ی حکمت، قم: مکتبه مصطفوی.
سعیدی، حسن. (1386). آثار فلسفی و کلامی اصالت وجود. آینه معرفت، دوره 5، شماره 10، صص 14-19.
شیروانی، علی، (1391). ترجمه و شرح بدایة الحکمة، قم: دارالفکر.
دیناتی، غلامحسین ابراهیمی،(1388) ارتباط اصالت وجود با وحدت وجود در اثبات توحید واجب الوجود، اندیشه نوین دینی، سال پنجم، شماره 16، صص33-59.
صدرالمتألهین شیرازی، ابراهیم، (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
صدرالمتألهین شیرازی، ابراهیم، (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیه، مشهد: دانشگاه مشهد.
صدرالمتألهین شیرازی، ابراهیم، (1381). المبدا و المعاد فی الحکمة المتعالیة، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
صدرالمتألهین شیرازی، ابراهیم، (1363). المشاعر، تهران: طهوری.
طباطبایی، محمدحسین، (1390ه.ق). بدایةالحکمة، قم: موسسه مطبوعاتی دارالعلم.
طباطبایی، محمد حسین، و حقانی، حسین، ( ۱۳۷۸). شرح نهایة الحکمة علامه طباطبائی، ۲ ج. تهران: دانشگاه الزهراء (س).
مطهری، مرتضی، (1369). درسهای الهیات شفاء، تهران: حکمت.
مصباح، مجتبی(1389). عبدالرسول عبودیت، ج1، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
نصر، سید حسین، (1371). سه حکیم مسلمان، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.