تحلیل تطبیقی جهان پس از مرگ بر اساس نفس شناسی ابن سینا و دکارت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسنده

استادیار گروه آموزشی الهیات، دانشگاه فرهنگیان ، تهران، ایران

10.22080/jre.2025.28249.1237

چکیده

موضوع "جهان پس از مرگ" یکی از مسائل بنیادین در فلسفه و الهیات است که تأملات عمیقی را در میان فیلسوفان اسلامی و غربی برانگیخته است. این مقاله به تحلیل تطبیقی دیدگاه‌های ابن‌سینا و دکارت درباره جهان پس از مرگ بر اساس نفس‌شناسی آن‌ها می‌پردازد و تلاش می‌کند نقاط اشتراک و افتراق این دو متفکر برجسته را در فهم سرنوشت نفس پس از مرگ بررسی کند. سؤال اصلی این پژوهش آن است که چگونه مبانی فلسفی متفاوت ابن‌سینا و دکارت بر دیدگاه‌های آنان درباره جهان پس از مرگ تأثیر گذاشته است؟ روش تحقیق این پژوهش توصیفی-تحلیلی و تطبیقی است که با استفاده از منابع دست‌اول و پژوهش‌های مرتبط، به توصیف و تحلیل نظریات این دو فیلسوف می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهند که ابن‌سینا، با تکیه بر نظام فلسفی اسلامی و متافیزیک مشائی، نفس را جوهری مستقل می‌داند که با عقل فعال به کمال می‌رسد و سرنوشت آن به میزان ارتباطش با عقل بستگی دارد. در مقابل، دکارت با استفاده از دوگانگی نفس و بدن و تأکید بر اراده الهی، جاودانگی نفس را تضمین‌شده می‌داند. تفاوت‌های اساسی در مبانی معرفت‌شناختی و متافیزیکی این دو فیلسوف، به تفاوت در تعریف نفس، کیفیت بقا و تعامل آن با جهان پس از مرگ انجامیده است. نتایج این پژوهش علاوه بر برجسته‌سازی نقاط قوت و ضعف دیدگاه‌های دو فیلسوف، نشان می‌دهد که بررسی تطبیقی این مباحث می‌تواند زمینه‌ساز پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در حوزه فلسفه و الهیات باشد و درک عمیق‌تری از مفهوم جاودانگی و معنای حیات اخروی ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (۱۳۷۵). الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغة، چاپ اول.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (۱۳۸۴). الشفا. ترجمه و شرح توسط ابوالحسن قنواتی. تهران: انتشارات حکمت.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (۱۴۰۳). تنبیهات الاشارات. به کوشش محمدعلی فاضل. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (۱۴۰۴). النجاة. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. قم: کتابخانه مرعشی نجفی.
تبرایی، مهناز؛ عباسیان چالشتری، محمدعلی؛ علم الهدی، سید علی. (۱۴۰۳). «رابطه انسان و خدا مبتنی بر مفهوم‌سازی
دکارت، رنه (1376) اعتراضات و پاسخ ها؛ ترجمه دکتر علی. م افضلی؛ چاپ شده در شریعه خرد، انتشارات پژوهش گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
 دکارت، رنه (1399). تأملات در فلسفه اولی ، ترجمه  احمد احمدی، تهران: انتشارات سمت
دکارت، رنه (۱۶۳۷). گفتار در روش. ترجمه: دکتر مصطفی ملکیان. تهران: نشر نی.
عباسی حسین آبادی، حسن. (1403). «جایگاه انسان در قوس نزول و صعود در اثولوجیا» در مجله پژوهش های فلسفی دانشگاه تبریز، دوره 18، شماره 46، بهار 1403. لینک مقاله.
کربن، هانری. (۱۳۸۲). تاریخ فلسفه اسلامی. ترجمه به فارسی توسط اسماعیل سعادت. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
Sorell, Tom (2005) Descartes reinvented, Cambridge University Press
Descartes, R. (1984). Meditations on First Philosophy. Translated by John Cottingham. Cambridge: Cambridge University Press.
Gottigahm, John (1992) The Cambridge Companion to Descartes, Cambridge University Press, 1992.