تاملی فلسفی در هنر اسلامی، قابلیت‌های گذشته و مشکلات پیش‌رو

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسنده

استاد گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22080/jre.2025.28074.1225

چکیده

هنر اسلامی واجد ارزش های نهفته مهمی است، از جمله منشا وحیانی، الهی، تقدس و تعالی آن، انسجام عناصر بکار رفته، و دعوت به وحدت با خدا را می توان نام برد. بهره مندی هنر اسلامی از توانمندی های مکاتب هنری پیشین و تلفیق آنها با استفاده از آموزه های اسلامی نیز اهمیت خاصی دارد. بنابراین ویژگی برجسته هنر اسلامی بیان وحدت الهی از طریق بکارگیری روش های بیان زبانی از جمله نمادین، استعاری، تمثیلی و نظایر آن است. به همین دلیل می توان از اصالت تاریخی هنر اسلامی در چهارچوب تمدن اسلامی سخن گفت. اما تحولات اخیر گفتمان جهانی و عقب ماندگی تمدن اسلامی از چنین تحولاتی موجب عقب ماندگی هنر اسلامی نیز شده است. براین اساس هنر اسلامی دچار مشکل عقب و عدم کارآیی شده است؛ به این معنا که از توجه به پرسش ها، نیازها، دغدغه ها و مشکلات انسان مسلمان معاصر غافل مانده است. به همین دلیل هنر اسلامی، بیشتر از اینکه هنر اکنون ملل مسلمان باشد، به میراث تمدنی گذشته مسلمانان تعلق دارد و با واقعیت های کنونی زندگی آنها تناسب ندارد. راه برون رفت از بحران هنر اسلامی، توجه به پرسش ها و دغدغه های کنونی انسان مسلمان، استفاده از قابلیت های هنر مدرن غربی، و پیوند هنر با دیگر مقولات زندگی انسان معاصر، از جمله فرهنگ، سیاست، اقتصاد، دین و بویژه مسائل اجتماعی و نهایتا تلفیق توانمندی های نهفته هنر اسلامی با قابلیت های کنونی هنر غربی برای پاسخگویی به نیازهای هنری انسان مسلمان معاصر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اولدمیدو، کونت (1389)، سنت‌گرایی؛ دین در پرتو حکمت خالده، ترجمه رضا کرنگ بهشتی، تهران، انتشارات حکمت.
بورکهارت، تیتوس (1376)، ارزش‌های جاودان هنر اسلامی، ترجمه سید حسین نصر، چاپ‌شده در: مبانی هنر معنوی، به‌کوشش علی تاجدینی، تهران، انتشارات حوزه هنری.
حسینی، شهاب­الدین (1402)، نگاه صدرالمتالهین به مساله هنر، پژوهش­های مابعدالطبیعی، ش8، پاییز و زمستان1402، صص171-191.
رهنورد، زهرا (1378)، حکمت هنر اسلامی، تهران، انتشارات سمت.
شووان، فریتهوف (1382)، مبانی زیبایی‌شناسی، ترجمه محمدرضا ریخته‌گران، تهران، انتشارات ساقی.
صدر الدین الشیرازی، محمد (1981)، الاسفارالاربعه، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث.
محمدرضا ریخته‌گران (1370)، روح هنر دینی، فصلنامه هنر، شماره ۲۰.
صدرالدین الشیرازی، محمد (1368) الاسفار الاربعه، قم، مکتبه المصطفوی .
مهدوی‌نژاد، محمدجواد (1381)، هنر اسلامی؛ در مفاهیم معاصر و افق‌های نوین، فصلنامه هنرهای زیبا، شماره ۱۲.
نصر، سید حسین (1378)، فرهنگ قدسی در فرهن گایران، هنرهای تجسمی، ش10.
نصر، سید حسین (1380) هنـر دینـی، هنـر سـنتی، هنـر مقـدس؛ تفکراتـی و تعـاریفی " از مجموعه: راز و رمز هنر دینی ، گـردآوری مهـدی فیـر وزان، چـاپ دوم ، تهـران ، انتـشارات سروش.
Burckhardt, Titus (1976), Art of Islam, Language and Meaning, English Trans by Peter Hobson, World of Islam Festival Publishing Company Ltd.
Burckhardt, Titus (1987), Mirror of the Intellect, Quinta Essentia.
Burckhardt, Titus (2001), Sacred Art in East and West; Its Principles and Methods, Trans by Lord Northbourne, United States, World Wisdom.
Carroll, Noel (2019), Philosophy of Art: A Contemporary Introduction, Routledge.
Leaman, Oliver (2013), Islamic Aesthetics, Edinburgh, Edinburgh University Press.
Levinson, Jerrold (Edited) (2003), The Oxford Handbook of Aesthetics, Oxford University Press.
Nasr, Seyyed Hossein (1987), Islamic Art and Spirituality, State University of New York, Albany.
Nasr, Seyyed Hossein (1999), The Spiritual Significance of Islamic Art, Sophia, No. 2, pp. 141-153.
Schuon, Frithjof (1993), the Transcendental Unity of Religions, Quest Books.
Schuon, Frithjof (2007), Art from Sacred to Profane; East and West, Edited by Catherine Schuon, Bloomington (Indiana), World Wisdom Books.