تحلیل و نقد تفکر در نظام معرفت شناسی متیو لیپمن با تکیه بر کتاب لیزا کودکی در مدرسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 استاد فلسفه و کلام، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری کلام و فلسفه دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

4 دانش آموخته دکتری کلام و فلسفه دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

10.22080/jepr.2025.28125.1230

چکیده

پژوهش حاضر برای پاسخ‌گویی به این پرسش اصلی که «تفکر در نظام معرفت‌شناسی لیپمن چگونه تحلیل شده و چه نقدهایی بر آن وارد است؟» شکل گرفته‌است، نگارندگان تلاش کرده‌اند با عرضه این پرسش به داستان لیزا و استفاده از مطالعه، توصیف و تحلیل آثار لیپمن با استفاده از ابزار کتاب‌خانه‌، برای پرسش گفته‌شده، پاسخی مناسب بیابند. خلاصه نتایج بدست آمده را می‌توان اینگونه بیان کرد که: لیپمن تعقل و تفکر را به یک معنا به کاربرده و تفکر را مهارتی بهبودپذیر می‌داند و اصول منطق را، ملاک‌هایی برای ارزیابی تفکر ماهرانه و غیر‌ماهرانه معرفی می‌کند. می‌توان گفت او وظیفه سیستم‌های آموزشی را تقویت پتانسیل شناختی کودکان و نوجوانان برای داشتن تفکر کارآمدتر در آینده می داند. برای رسیدن به این مهم، برنامه درسی «فلسفه برای کودکان» را در قالب کتاب‌هایی ارائه می‌دهد. هدف از این برنامه، کمک به کودکان برای متفکرترشدن، ژرف اندیش‌تر شدن و معقول‌تر شدن برای فکر منطقی‌تر و معنادارتر است. به‌عنوان مثال، لیپمن در کتاب لیزا رشد قضاوت اخلاقی در نوجوانان را مورد توجه قرار داده‌است. تفکر در نظام معرفتی لیپمن مراتبی دارد: تجربه؛ هم سازی؛ مسئله محوری ذهن؛ استدلال؛ استنباط. لیپمن نقطه کانونی ارزیابی تفکر کارآمد را کشف معنا می‌داند. این در حالیست که او تجربه‌گرا و عمل‌گرا است و سعی می‌کند مهارت‌های تفکری را در امور قابل تحلیل و ارزیابی عقلی خلاصه کند؛ این دوگانگی اهداف مابعدالطبیعی و ابزار تجربی، باعث تعارضاتی در برنامه او شده است. از آن جمله نیاز به ارائه رویکرد دلایل خوب برای برون‌رفت از محدودیت های امور غیر قابل استناد به منطق است، که این تناقضی آشکار در اندیشه او به شمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


باقری، خسرو. ۱۳۸۶،چالش‌های پیش روی برنامه فلسفه برای کودکان. کم، فیلیپ، داستان‌های فکری ۲، ترجمه زهیر باقری، تهران: نشر علم.
باقری، خسرو. 1388، تبیین و بررسی جایگاه تاریخ فلسفه در برنامه آموزش فلسفه به کودکان با تغییر بر دیدگاه هگل. فرهنگ، ۶۹؛ بهار ۸۸، صفحه ۳۸-۱۱.
جهانی، جعفر. (1381): نقد و بررسی مبانی فلسفی الگوی آموزشی تفکر انتقادی متیو لیپمن، نشریه علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، تابستان 1381، شماره 42.
دیویی، جان. (1341): مقدمه‌ای بر فلسفه آموزش و پرورش، ترجمه آریان‌پور، تبریز.
دیویی، جان. (1375): تجربه و آموزش، ترجمه منصور تولیتی، نشر نور.
ستاری، علی. (1398): نقد مبانی فلسفی: فلسفه برای کودکان، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ضرغامی، سعید. (1394): نگاهی به فلسفه برای کودکان از منظر فلسفه تعلیم و تربیت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
فیشر، رابرت. 1386. آموزش تفکر به کودکان. ترجمه صفایی مقدم، مسعود و نجاریان، افسانه. چاپ دوم. اهواز: رسش.
قراملکی، فرامرز. امی، زهرا. (1384). از تفکر منطقی تا تجارب فلسفی، فلسفه و کودک زمستان 1384 - ویژه نامه 8، صفحه 27 تا 34 .
لیپمن، متیو. (1389): کودکی در مدرسه لیزا، ترجمه حمیده بحرینی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
لیپمن، متیو. آن مارگارت شارپ،(1394): غایب بزرگ مدرسه، کندوکاو اخلاقی، ترجمه روح الله کریمی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
لیپمن، متیو. آن مارگارت شارپ، اسکانیان، فردریک(1395): فلسفه در کلاس درس، ترجمه باقری نوع‌دوست، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،
لیپمن، متیو. آن مارگارت شارپ، اسکانیان، فردریک(1396): کودکان و مهارت تفکر: راهنمای آموزش تفکر و سبک زندگی به دانش‌آموزان، ترجمه معرف زاده، عبدالمهدی. مرعشی، سیدمنصور شریفی،تهران، پارسیک.
مطهری، مرتضی. مجموعه آثار، ج 2، تمنتشارات صدرا، تهران.
مهدی‌پور، محمود، 1387، جایگاه عقل در فرهنگ اسلامی، نامه جامعه، شماره 51، ص40-36.
وانسی لگم، نانسی، 1388: فلسفه برای کودکان، رایحه تفکر، ترجمه مهرنوش هدایتی، فرهنگ 69، بهار 88، ص 301- 277.
 
Lipman, M. and A.M. Sharp & F.S. Oscanyon. (1980). Philosophy in the Classroom. Philadelphia: Temple University Press.
Lipman, M. (2003). Thinking in education. Second edn. Cambridge UK: PressSyndicate of the University of Cambridge.