تبیین عقلانی اثرگذاری محبت و ولایت اولیاء محمدی در حیات پس از مرگ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

3 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

10.22080/jepr.2025.28301.1244

چکیده

از منظر فلسفه اسلامی، شناخت عوالم پس از طبیعت و احکام حاکم بر آن‌ها، موجب کمال و سعادت حقیقی آدمی است، از این رو متألهان مسلمان اهتمامی ویژه‌ به تبیین حیات پس از مرگ و حالات نفوس در آن مراتب داشته‌اند. از جمله احکام حاکم بر عوالم اخروی، نجات و رستگاری به واسطه محبت و ولایت اولیاء محمدی است که افزون بر اهمیت بُعد نظری، در مقام عمل نیز به دلیل امید بخش بودن، حائز اهمیت است؛ بر اساس روایات متعدد، دوست داشتن پیامبر و اهل بیت، موجب کاهش یا اسقاط آلام و نیز فزونی لذات در حیات پس از مرگ می‌شود. پژوهش حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی نگاشته شده، کوشیده است از این مدعای نقلی، تبیین و تحلیلی فلسفی-عقلانی ارائه کند که محصل آن، یک استدلال در اثبات فزونی لذات، با تکیه بر ایجاد سنخیت میان محب و محبوب و استدلالی دیگر در اثبات کاهش آلام، با تکیه بر تفاوت شدت و ضعف صور مکتسبه نفس و غلبه آن ها بر یکدیگر در ظهور و بروز حالات اخروی، است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌ بابویه، محمد بن علی. الأمالی. تهران: کتابچى. 1376.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی. الخصال. تصحیح: على اکبر غفارى. قم: جامعه مدرسین. 1371.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی. علل الشرائع‏. قم: کتاب فروشى داورى‏. 1385.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی. عیون أخبار الرضا علیه السلام. تصحیح: مهدی لاجوردی. تهران: ‏نشر جهان. 1378ق.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی. ‏کمال الدین و تمام النعمة. تصحیح: على اکبر غفاری. تهران: اسلامیه. 1395.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی. معانی الأخبار. تصحیح: على اکبر غفارى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: 1403ق.
ابن بابویه، محمد بن على‏. فضائل الشیعة. تهران‏: اعلمی. بى تا.
ابن حنبل، احمد بن محمد. مسند الإمام أحمد بن حنبل‏. تحقیق: عامر غضبان و دیگران. ‏با اشراف: عبدالله بن عبدالمحسن‏ترکى. بیروت: مؤسسة الرسالة. 1416ق.
ابن حیون، نعمان بن محمد مغربى‏. شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار علیهم السلام‏. تصحیح: محمد حسین حسینى جلالى، ‏. قم: جامعه مدرسین‏. 1409ق‏.
ابن سینا، حسین بن عبد الله. رسائل ابن سینا (بیدار). قم: بیدار. بی تا.
ابن شاذان، محمد بن احمد. مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة. تصحیح: مدرسه امام مهدى علیه السلام‏. قم: مدرسة الإمام المهدى‏. 1407ق‏.
ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على.‏ مناقب آل أبی طالب علیهم السلام. قم: علامه‏. 1379ق‏.
ابن منظور، محمد بن مکرم. لسان العرب. بیروت: دار صادر. 1414ق.
اخطب خوارزم، موفق بن احمد. المناقب. تحقیق: مالک محمودی، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة. 1411ق.
اخطب خوارزم، موفق بن احمد. مقتل الحسین علیه السلام. تحقیق: محمد سماوی. قم: أنوار الهدی. 1381.
اربلى، على بن عیسى‌.کشف الغمة فی معرفة الأئمة( ط- القدیمة). تصحیح: سید هاشم رسولى محلاتى‌. تبریز: بنى هاشمى‌. 1381ق‌.
استرآبادى، على. تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة. قم: بی نا. 1409ق.
اشکورى، محمد بن على. تفسیر شریف لاهیجى. تهران: دفتر نشر داد. 1373.
امام حسن عسکری. التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری علیه السلام‏. تصحیح: مدرسه امام مهدى علیه السلام‏. قم: مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالى فرجه الشریف‏. 1409ق‏.
ایجی، احمد بن محمد. فضائل الثقلین من کتاب توضیح الدلائل علی ترجیح الفضائل. تحقیق: حسین حسنی بیرجندی. تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، المعاونیة الثقافیة، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة. 1428ق.
برقى، احمد بن محمد بن خالد. المحاسن. تحقیق: جلال الدین محدث. قم: دار الکتب الإسلامیة. 1371ق.
بغدادی، أحمد بن علی. تاریخ بغداد و ذیوله. تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیة. 1417ق.
بنیاد پژوهش‌های اسلامی. شرح المصطلحات الفلسفیة. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامى مشهد مقدس. 1414ق.
ترمذی، أبو عیسى. سنن الترمذی. تحقیق: بشار عواد معروف. بیروت: دار الغرب الإسلامی. 1998م.
ثعلبى. احمد بن محمد. الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی‏. تصحیح: نظیر ساعدی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. 1422ق.
جوادی آملی، عبدلله. آفاق اندیشه. تحقیق علی اسلامی. قم: انتشارات اسراء. 1389.
جوادی آملی، عبدلله. پیامبر رحمت. تحقیق: محمدکاظم بادپا. قم: انتشارات اسراء. 1388.
جوادی آملی، عبدلله. تسنیم: تفسیر قرآن کریم (جلد 40). تحقیق: روح­الله زرقی. قم: انتشارات اسراء. 1427ق.
جوادی آملی، عبدلله. عمل عرفانی در پرتو علم وحیانی. تحقیق: محمود قلی پور. قم: انتشارات اسراء. 1391.
جوهرى، اسماعیل بن حماد. الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. تصحیح: احمد عبد الغفور عطار. بیروت: دار العلم للملایین. 1376ق.
حافظ برسى، رجب بن محمد. مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین علیه السلام. تصحیح: علی عاشور. بیروت: اعلمی. 1422ق.
حسینی طهرانی، محمدحسین. معاد شناسى. مشهد: نور ملکوت قرآن. 1427ق.
حلى، حسن بن سلیمان. المحتضر. نجف: منشورات المطبعة الحیدریة. 1951م.
حمیرى، عبد الله بن جعفر. قرب الإسناد( ط- الحدیثة). تصحیح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏. 1413ق‏.
خزاز رازى، على بن محمد. کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر. تصحیح: عبداللطیف حسینى کوهکمرى‏. قم: بیدار. 1401ق‏.
دارمی، عبدالله. سنن الدارمی. تحقیق: حسین سلیم دارانی. ریاض: مرکز التراث الثقافی المغربی. 1421ق.
دهخدا، علی‌اکبر. لغت نامه. تهران: دانشگاه تهران. 1377.
دیلمى، حسن بن محمد. إرشاد القلوب إلى الصواب( للدیلمی). قم: الشریف الرضی‏. 1412ق‏.
دیلمى، حسن بن محمد. أعلام الدین فی صفات المؤمنین‏. تصحیح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏. 1408ق‏.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد. مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دار القلم. 1412ق.
راوندى، سعید بن هبة الله‏. الدعوات( للراوندی) / سلوة الحزین‏. قم: انتشارات مدرسه امام مهدى( عجل الله تعالى فرجه الشریف). 1407ق.
ربانی گلپایگانی، علی. درآمدی به شیعه شناسی. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی. ۱۳۸۵.
روزبهان بقلى، روزبهان بن ابى‏نصر. عرائس البیان فى حقائق القرآن. تصحیح: احمد فرید مزیدی. بیروت: ‏دار الکتب العلمیة. 2008م.
زمخشرى، محمود بن عمر. الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏. تصحیح: مصطفى حسین احمد. بیروت‏: دار الکتاب العربی‏. 1407ق‏.
سبحانی تبریزی، جعفر. بحوث فی الملل و النحل. قم: مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام. ۱۴۲۷ق.
سبزوارى، هادی. ‏شرح مثنوى. تصحیح: مصطفى بروجردى‏. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏. 1374.
سهروردی، یحیی بن حبش. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح: هانری کربن و دیگران. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. 1372ش.
شهرستانی، الملل و النحل. تحقیق: محمد بدران. قم: الشریف الرضی‏. 1364.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. قم: مکتبة المصطفوی. 1368.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. المبدأ و المعاد. بی ‌جا. بی ‌نا. بی‌ تا.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. المظاهر الإلهیة فی أسرار العلوم الکمالیة. تحقیق: محمد خامنه‌ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا. 1378.
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. تفسیر القرآن الکریم. تصحیح: محمد خواجوی. قم: بیدار. 1366 (الف).
صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم. شرح أصول الکافی. تصحیح: محمد خواجوی. محشی: علی بن جمشید نوری. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه). 1366 (ب).
طباطبایی، محمد حسین. نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏. 1436ق. ‏
طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. ‏بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏. 1390ق.
طبری‌، احمد بن‌ عبدالله. ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی. تصحیح: سامی غریری. قم: دار الکتاب الإسلامی. 1386.
طبرى آملى، محمد بن أبی القاسم. بشارة المصطفى لشیعة المرتضى(ط- القدیمة). نجف. المکتبة الحیدریة. 1383ق.
طوسی، محمد بن محمد. شرح الإشارات و التنبیهات. تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی. قم: بوستان کتاب قم: چاپ اول. 1386.
طوسى، محمد بن حسن. الأمالی( للطوسی). تحقیق: مؤسسة البعثة. قم: دار الثقافه. 1414ق.
طوسى، محمد بن حسن. التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. بی­تا.
عده‌ای از نویسندگان. الأصول الستة عشر (ط دار الحدیث). تصحیح: ضیاء الدین محمودى و نعمت‌الله جلیلى و مهدى غلامعلى. ‏قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة. 1423ق.
عده­ای از نویسندگان. الأصول الستة عشر (ط دار الحدیث). تصحیح: ضیاء الدین محمودى و نعمت­الله جلیلى و مهدى غلامعلى. ‏قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة. 1423ق.
عرابى، محمد غازى. التفسیر الصوفى الفلسفى للقرآن الکریم. دمشق: دار البشائر. 1426ق.
قمى، على بن ابراهیم. تفسیر القمی. ‏‏تحقیق: طیب موسوى جزایرى. ‏قم: دار الکتاب. 1363.
قندوزی، سلیمان بن ابراهیم. ینابیع المودة لذوی القربی. تحقیق: علی بن جمال حسینی. قم: منظمة الاوقاف و الشؤون الخیریة. 1422ق.
کلینى، محمد بن یعقوب. الکافی. تصحیح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى. تهران‏: دار الکتب الإسلامیة. 1407ق.
کوفى، فرات بن ابراهیم. تفسیر فرات الکوفی. ‏‏تحقیق: محمد کاظم. تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی. 1410ق.
مجلسی، محمدباقر. بحارالانوار. بیروت: موسسه الوفاء. دار إحیاء التراث العربی. 1403ق.
مفید، محمد بن محمد. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. تصحیح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏. قم: کنگره شیخ مفید. 1413ق‏
مکارم شیرازى، ناصر. آیات ولایت در قرآن‏. تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان‏نژادى. ‏قم: نسل جوان‏. 1386
نجاشی، احمد بن على‏. رجال النجاشی‏. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین. 1365.