بررسی رابطه نفس و بدن از دیدگاه ملاصدرا و فلوطین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 استادیار گروه فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

10.22080/jepr.2025.28275.1241

چکیده

نفس از مهم‌ترین مباحث فلسفی ملاصدرا و فلوطین است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به مطالعه تطبیقی دیدگاه‌های این دو فیلسوف در باب رابطه نفس و بدن پرداخته‌ایم. این دو به حدوث جسمانی نفس معتقد بوده و بدن را جزء اخیر علت تامّه می‌دانند. از طرفی در باب حدوث جسمانی نفس، وحدت نفس و بدن، مراتب نفس و بدن و ابزاروار بودن بدن برای نفس، در فرازهایی به یکدیگر نزدیک شده و از جهاتی نیز تفاوت‌هایی دارند. همچنین می‌توان رگه‌هایی از دیدگاه حرکت جوهری اشتدادی را در اندیشه‌های فلوطین مشاهده کرد؛ زیرا صورت را جوهر دانسته و به نظر می‌رسد به تزاید کمالات صور در جهان طبیعت برای موجود زنده قائل است. با این حال بیان کاملا نظام‌مندی از آن ارائه نمی‌دهد. از سوی دیگر فلوطین و ملاصدرا هر دو به وحدت نفوس در قوس نزول و در ضمن عقل (در نزد ملاصدرا) و نفس عالم (در نزد فلوطین) معتقد بوده و به وحدت طبعی نفس و بدن در عالم طبیعت رأی می‌دهند. همچنین هر دو بدن را ابزاری در دست نفس دانسته و آن را خاستگاه واقعی ادراک و تحریک نمی‌دانند. این نفس است که ادراک می‌کند و بدن را برای تصرف در عالم طبیعت به کار می‌برد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن سینا، حسین بن عبدالله. (۱۴۰۴ هـ.ق). التعلیقات (تحقیق عبدالرحمن بدوی). قم: مکتب الإعلام الاسلامی، مرکز النشر.
ــــــــ. (۱۳۷۵). النفس من کتاب الشفاء (تحقیق حسن حسن‌زاده آملی). قم: مکتب الإعلام اسلامی، مرکز النشر.
ــــــــ. (۱۳۶۱). فن سماع طبیعی (ترجمه محمدعلی فروغی، چاپ سوم). تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
ارسطو. (۱۳۹۱). درباره نفس (ترجمه علیمراد داوودی، چاپ دوم). تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.
افلاطون. (۱۳۶۶). دوره آثار افلاطون (ج ۱، ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، چاپ دوم). تهران: انتشارات خوارزمی.
ــــــــ. (۱۳۶۷). دوره آثار افلاطون (ج ۳، ترجمه محمدحسن لطفی، چاپ دوم). تهران: انتشارات خوارزمی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی. (۱۳۹۷ هـ.ق). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (ج ۲، تصحیح هنری کربین). تهران: انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران.
عبودیت، عبدالرسول. (۱۳۹۱). درآمدی به نظام حکمت صدرائی (ج ۳، چاپ سوم). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.
فلوطین. (۱۳۶۶). دوره آثار فلوطین (ج ۱ و ۲، ترجمه محمدحسن لطفی). تهران: انتشارات خوارزمی.
کاپلستون، فردریک چارلز. (۱۳۸۰). تاریخ فلسفه (ج ۱، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، چاپ چهارم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ملاصدرا. (۱۹۸۱م). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه (ج ۸ و ۹، چاپ سوم). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ــــــــ. (۱۴۰۰). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه (تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ یازدهم). قم: انتشارات موسسه بوستان کتاب.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد. (۱۳۸۶). شرح الإشارات و التنبیهات (ج ۲، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، چاپ دوم). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
یاسپرس، کارل. (۱۳۶۳). فلوطین (ترجمه محمدحسن لطفی، چاپ اول). تهران: انتشارات خوارزمی.
Plotinus. (1989). Plotinus, Ennead I (A. H. Armstrong, Trans.). Cambridge: Harvard University Press.