کیفیت الیناسیون فلسفی و مسئلۀ حیات اخروی دربارۀ تبدیل و دیگری شدن انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 گروه معارف، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

10.22080/jepr.2025.28402.1249

چکیده

از خود بیگانگی «alienation» یکی از موضوعاتی است که در دین، فلسفه، علوم اجتماعی و روان شناسی مورد مطالعه قرار می گیرد و به فرایند تحویل یافتن خودِ انسان به چیزی غیر از او اشاره دارد. این پژوهش، به تطبیق نگاریِ این مفهوم، ما بین نظریاتِ مکاتب مختلف می پردازد. مسئلۀ پژوهش امکان سنجیِ برساخت الگویی مشترک از کیفیّت الیناسیونِ انسانی و ثمرۀ حرکت او در بازتاب اخروی بر اساس مبادی حکمت متعالیه و همچنین تبیین نحوه ارتباط آن با نتایج مطالعات مکاتب دیگر است. در راستای مسئلۀ مطرح شده، پرسش تحقیق چنین است: آیا می توان با استفاده از مبانی فلسفی- دینی در حکمت متعالیه، الگویی جامع و تطبیق شونده با نظریات مکاتب دیگر، در راستای «دیگری شدن» انسان فراهم نمود؟ ثمره و کیفیّت این تبدیل در انعکاس آینۀ اخروی چگونه خواهد بود؟ کلید واژه «دیگری شدن» در این پژوهش، به نحوی به نتیجۀ فرایند تبدیل اشاره می کند؛ نویسندگان این پژوهش استدلال می کنند که از خود بیگانگی، چیزی جز تحویل و تبدیل انسان به ساحتِ دیگری نیست. این کلید واژه مفهومی عام بوده که می تواند شمولیتی بر هر ساحتی بیابد، از این روی انسان به صورت بالقوه حائز تبدیل یافتن به تمامی ساحات وجودیِ مختلف است. روش تحقیق برای یافتن به پاسخی مناسب در این مطالعه، تحلیلِ تطبیقی و کیفی است، و داده های آن نیز از منابع کتابخانۀ دیجیتال، بر اساس روش های رایانشی به دست آمده اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم
ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1380، قواعد کلی فلسفی در فلسفۀ اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اخوان الصفا، 1387، مجمل الحکمة. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جوادی آملی، عبداللّه، 1389، تسنیم، قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی آملی، عبداللّه، 1398، تفسیر موضوعی قرآن، قم: مرکز نشر اسراء.
خمینی، روح اللّه، 1380، شرح چهل حدیث، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
خمینی، روح اللّه، 1381، تقریرات فلسفه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
خمینی، روح اللّه، 1385، انسان شناسی، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س).
دیالمه، عبدالحمید، 1399، از خودبیگانگی جامعه (الیناسیون)، قم: نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف.
رضا نژاد، غلامحسین، 1387، مشاهد الألوهیة، قم: آیت اشراق.
 رضائی، مهران، 1398، بررسی ارتباط میان «ازخودبیگانگی مثبت» و مسألۀ فنا در آثار عرفانی - حکمی اسلامی، نشریۀ الهیات قرآنی، 6، 67-47.
رضائی، مهران، 1403، ارائۀ مدل مفهومی برای «ازخودبیگانگی مثبت»، مبتنی بر تحلیل هستی شناختی و معرفت­شناختی از تبیین‌های فلاسفه و متفکران اسلامی، نشریۀ تأملات فلسفی.
سجادی، جعفر، 1379، فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
سهروردی، یحیی بن حبش، 1372، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی. مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طباطبایی، محمد حسین، 1386، نهایة الحکمة،  قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
طباطبایی، محمد حسین، 1387، آغاز فلسفه، قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه قم).
 طباطبایی، محمد حسین، 1402، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
غلامعلی، اسداللّه، شیخ مهدی، علی، 1391، تأثیر روایت مدرن بر موج نوی سینمای ایران (مورد کاوی: فیلم‌های گاو و شازده احتجاب)، نشریۀ هنرهای زیبا - هنرهای نمایشی و موسیقی، (17) 2، 34-25.
لاهیجی، محمد جعفر، 1386، شرح المشاعر ملاصدرا. قم: بوستان کتاب.
مارکس، کارل، ترجمۀ حسن مرتضوی، 1377، دست نوشته‌های اقتصادی و فلسفی 1844، تهران: آگاه.
محقق داماد، سید مصطفی، 1373، ازخودبیگانگی و بازگشت بخدا، دوماه­نامۀ کلمۀ دانشجو، 11، 74-70.
مصباح یزدی، محمد تقی، 1366، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، معاونت فرهنگی.
مصباح یزدی، محمد تقی، 1375، دروس فلسفه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 مظفر، محمد رضا، 1384، منطق، ترجمه و اضافات علی شیروانی، تهران: موسسه انتشارات دارالعلم.
مطهری، مرتضی، 1376، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی، 1378، یادداشت‌های استاد مطهری، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی، 1400، مقالات فلسفی، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی، 1402، نقدی بر مارکسیسم، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی، 1402، انسان کامل، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی، 1402، فطرت، تهران: صدرا.
ملاصدرا، 1341، عرشیه، اصفهان: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
ملاصدرا، 1360، أسرار الآیات، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا، 1363، مفاتیح الغیب، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا، 1366 الف، شرح اصول کافی، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ملاصدرا، 1366 ب، تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار.
ملاصدرا، 1368، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم: مکتبة المصطفوی.
ملاصدرا، 1380، ترجمۀ مبدأ و معاد، قم: دانشگاه قم، انتشارات اشراق.
ملاصدرا، 1382، شرح و تعلیقه صدر المتالهین بر الهیات شفا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا، 1383، ترجمه و تفسیر الشواهد الربوبیة، تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات سروش.
 
Giray, G. (2022), “The foundations of Marx’s theory of alienation: “Marx’s critique of his predecessors and alienated labour”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (4),
Hegel, G, W, F. (2018), Georg Wilhelm Friedrich Hegel: The Phenomenology of Spirit, Cambridge: University Printing House.
Marx, k. (1959), Economic and Philosophic Manuscripts of 1844, Moscow: Progress Publishers.
Moldez, Raul G, & Zeb, Alam, & Kawabata, Takako, & Sultan, Ausima. (2023), “Dystopian Literature in the 21st Century: Themes, Trends and Sociopolitical Reflections”. Harf-o-Sukhan, 7(4).
Musto, M. (2010), “Revisiting Marx's Concept of Alienation”. Socialism and Democracy, 24(3),
The Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2022), Alienation,