ارزیابی انتقادی دیدگاه محقق خفری و فاضل قوشچی در بحث عمومیت قدرت خداوند با تکیه بر آراء فیاض لاهیجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 فارغ التحصیل دکتری رشته فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

2 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه شیراز

3 دانشیار گروه فلسفه دانشگاه شیراز، ایران

10.22080/jepr.2025.28352.1245

چکیده

این پژوهش به ارزیابی انتقادی دیدگاه محقق خفری و فاضل قوشچی در باب عمومیت قدرت الهی با تکیه بر آراء فیاض لاهیجی می‌پردازد. فاضل قوشچی و محقق خفری قائل به عمومیت قدرت خداوند و امکان ایجاد هر چیزی حتی محالات عقلی و شرور توسط او هستند. آن‌دو معتقدند که قدرت خداوند نامحدود و مطلق است و هیچ قیدی، حتی قید محال بودن، نمی‌تواند قدرت او را محدود کند. فیاض لاهیجی در مقابل، با پذیرش قدرت بی‌نهایت خداوند، ایجاد محال و شرور را از توانایی او خارج می‌داند. وی معتقد است که ایجاد محال و شرور، نه تنها با حکمت الهی سازگار نیست، بلکه اساساً بی‌معنا و ناممکن است. لاهیجی با تمایز میان قدرت مطلق و قدرت بالقیاس، استدلال می‌کند که قدرت خداوند، هرچند نامحدود، اما معطوف به ممکنات است و شامل محالات و شرور نمی‌شود. این پژوهش با روش تحلیلی-انتقادی، ادله و استدلال‌های این سه اندیشمند را، مورد بررسی قرار داده و در نهایت، با تکیه بر مبانی فلسفی، دیدگاه لاهیجی در عمومیت قدرت الهی، ترجیح داده می‌شود. از آنجا که این پژوهش بر مبنای حواشی محقق خفری و فیاض لاهیجی بر شرح تجرید قوشچی سامان داده شده‌است، در مواردی برای تبیین بهتر مطلب از عبارت خواجه طوسی نیز استفاده شده‌است. این پژوهش نشان می‌دهد که توجیهات و دلایل فاضل قوشچی و محقق خفری در مسأله عمومیت قدرت الهی با اشکالات متعددی روبروست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن الداعی، مرتضی (1364). تبصرة العوام فی معرفة مقالات الأنام. تهران: اساطیر.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1418). الهیات من کتاب الشفاء. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
استرآبادی، قاضی عبدالجبار (1425). المنیة و الأمل. اسکندریة: دار المعرفة الجامعیة.
ایجی، عضد الدین (بی تا). شرح المواقف. شارح: علی بن محمد جرجانی. قم: الشریف الرضی.
تفتازانی، مسعود بن عمر (1412) شرح المقاصد. محقق: عبدالرحمن عمیره. قم: الشریف الرضی.
حلی، حسن بن یوسف (1370). الباب الحادی عشر. شارح: فاضل مقداد. مشهد: آستان قدرس رضوی.
خراسانی، محمدجواد (1416). هدایة الامة الی المعارف الائمة. قم: مؤسسة البعثة.
خفری، محمد بن احمد (1382). تعلیقه بر الهیات شرح تجرید ملا علی قوشچی. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
سبحانی، جعفر (1413). الهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل. قم: مؤسسة الامام الصادق علیه السلام.
سفارینی، محم بن احمد (1411). لوامع الأنوار البهیة و سواطع الأسرار الأثریة. بیروت: المکتب الاسلامی.
طباطبایی، محمدحسین (1352). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، خواجه نصیر (1407). تجرید العقاید. محقق: محمدجواد حسینی جلالی. تهران: مکتب الاعلام الاسلامی.
قوشچی، علاءالدین (1443). شرح تجرید العقاید. مصحح: محمدرضا امامی نیا. قم: نشر رائد.
لاهیجی، عبدالرزاق. الحاشیة الحاشیة علی شرح التجرید. نسخۀ خطی1013. کتابخانۀ علامه طباطبایی شیراز.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم (1368). الحکمة المتعالیة. قم: مکتبة المصطفوی.
 (1360). الشواهدالربیوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.