مقایسه و تطبیق تفسیر معاد جسمانی از دیدگاه ملاصدرا و علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد فلسفه دانشگاه ایلام

3 دانشجوی دکتری فلسفه دانشگاه ایلام

10.22080/jepr.2025.28715.1264

چکیده

در حوزه‌ی فلسفه اقامه‌‌ی برهان برای اثبات مسائل از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و اثبات معاد جسمانی همواره در طول تاریخ به عنوان یک چالش اساسی، فراروی فلاسفه و متکلمین قرار گرفته است تا جایی که برخی از فلاسفه بزرگ اسلام در اثبات آن با براهین عقلی ناتوان بوده‌اند و صرفا برای التزام به شرع؛ نسبت به تحقق آن اعتقاد داشته‌اند. در این رهگذر فلاسفه‌ی بزرگی همچون ملاصدرا و علامه طباطبایی سعی داشته‌اند تا به موازات رعایت جانب شرع؛ برخی از اصول معاد جسمانی را با اقامه براهین عقلی اثبات نمایند و با وجود اینکه علامه در وادی فلسفه پیرو ملاصدرا می‌باشد؛ لکن در عرصه اثبات معاد جسمانی؛ برخی نظرات متمایز از وی را ارائه کرده است و بعضا تفاوت بنیادی در دیدگاه آنان برای اثبات معاد جسمانی نمایان است. ملاصدرا با تکیه بر نوآوری‌های فلسفی‌اش و علامه با انتخاب شیوه تفسیر آیه به آیه معاد، مسائل مربوط به معاد جسمانی انسان را تبیین کرده‌اند و هر دو این ادعا را دارند که شیوه‌ی آنها برای اثبات معاد جسمانی توسط فیلسوفان یا مفسران قبل از آنان مورد عنایت واقع نشده است. البته رهیافت آنان در حوزه معاد جسمانی، به صورت جامع و کامل تبیین کننده تمام مسائل مترتب بر آن نمی‌باشد و کماکان برخی از آرای آنان مورد بحث و نقد طالبان علم قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آشتیانی، سید جلال الدین(1381) شرح بر زاد المسافر، قم: انتشارات بوستان کتاب.
ابراهیمی دینانی، غلام حسین(1382) معاد از دیدگاه حکیم مدرس زنوزی، قم: انتشارات حکمت.
انواری، جعفر(1387) معاد جسمانی از نگاه حکیمان الهی، معرفت فلسفی، شماره اول، قم: انتشرات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
بنکدار، حسنعلی(1389) آینه آخرت(بررسی معاد از نگاه ملاصدرا)، قم: انتشارات بوستان کتاب.
پویان، مرتضی (1389) معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم: انتشارات بوستان کتاب.
تقوی محمد(1378) «معاد شناسی» ملاصدرا و مسئله نفس و معاد، مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا،ج 11، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا. ص 466-457
حکیمی، محمدرضا(1383) معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم: انتشارات دلیل ما.
رُخشاد، محمد حسین (1387) در محضر علامه طباطبایی، (مجموعه پرسش­ها و پاسخ های چهره به چهره با علامه طباطبایی). تهران: انتشارات موسسه فرهنگی سماء.
طاهری، سید صدر الدین (1378)«گزارش و نقد معاد جسمانی در تفاسیر و آراء فلسفی صدر المتألهین» ملاصدرا و مسئله نفس و معاد، مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا،ج 11، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا. 448-417
طباطبایی، محمد حسین(1376) تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
 (1377) اصول فلسفه و روش رئالیسم، مقدمه و پاورقی استاد مطهری، تهران: انتشارات صدرا.
 (1387الف) انسان از آغاز تا انجام، ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی، به کوشش سید هادی خسروشاهی، قم: انتشارات بوستان کتاب.
 (1383) شیعه در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
 (1389الف) تعالیم اسلام، (به کوشش سید هادی خسروشاهی)،قم: انتشارات بوستان کتاب.
 ( 1389ب) قرآن در اسلام، (به کوشش سید هادی خسروشاهی)، قم: انتشارات بوستان کتاب.
نهایه الحکمه، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: بی تا.
قربانی، زین العابدین (1378) «چگونگی زندگی پس از مرگ به عقیده ی ملاصدرا و دیگران» ملاصدرا و مسئله نفس و معاد، مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا،ج 11، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ص 342-316
مطهری، مرتضی(1385)، معاد، تهران: انتشارات صدرا.
ملاصدرا (1378الف) اجوبه المسائل، تصحیح و تحقیق آیت ا... حسن زاده­ی آملی، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
 (1378ب) المظاهر الإلهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تصحیح، تحقیق و مقدمه آیت ا... سید محمد خامنه­ای، تهران: انتشارات بنیاد حکت اسلامی صدرا.
(1381الف) رساله­ی سه اصل، تصحیح، تحقیق و مقدمه دکتر سید حسن نصر، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
(1381ب) المبدأ و المعاد، تصحیح،تحقیق و مقدمه دکتر محمد ذبیحی و جعفر شاه نظری، به اشراف آیت ا... سید محمد خامنه­ای، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
 (1382) الحکمه المتعالیه فی الأسفار الأربعه، تصحیح، تحقیق و مقدمه دکتر رضا اکبریان، به اشراف آیت ا...  سید محمد خامنه­ای، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
 ( 1385) اسرار الآیات، تحقیق سید محمد موسوی،تهران: انتشارات حکمت.
(1388) الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، با حواشی حکیم ملاهادی سبزواری، مقدمه، تصحیح و تعلیق استاد سیدجلال الدین آشتیانی، قم: انتشارات بوستان کتاب.
(1389الف) تفسیر قرآن کریم(سوره یس)، مقدمه و اشراف آیت ا... سید محمد خامنه­ای،تهران، تصحیح و تحقیق محمد خواجوی: انتشارات بنیاد حکمت صدرا.
(1389ب) مجموعه رسائل فلسفی. به اشراف آیت ا... سید محمد خامنه­ای، تصحیح، تحقیق و مقدمه محمود یوسف ثانی، حامد ناجی اصفهانی، تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
شرح هدایه الأثیریه، بی­تا، بی­جا، بی­نا.