تحلیل «ناترازی لذت و سعادت» با تکیه بر دیدگاه استاد مطهری(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 دانشیار گروه دروس عمومی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

2 استادیار موسسه آموزش عالی آل طه، تهران، ایران

3 دانشیار، گروه دروس عمومی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

10.22080/jepr.2025.29115.1277

چکیده

انسان ذاتاً سعادت‌جو و لذت‌طلب است. اما این که نسبتِ میان سعادت و لذت چگونه است، مسئله اصلی این پژوهش و مورد مطالعاتی آن، دیدگاه شهید‌مطهری(ره) است. این پژوهش، درجمع‌آوری اطلاعات به‌شیوه اسنادی و کتابخانه‌ای و در پردازش آن‌ها از روش توصیفی‌تحلیلی بهره برده است. در مرحله اول، رابطه سعادت با قوه عاقله و عینیت ادراک با لذت تبیین شده است و در ادامه، رابطه معاوضه‌ای بین دنیا و آخرت و هم‌چنین، هم‌ترازی سعادت با مفاهیمی از قبیل سُرور، آرزو، رضایت و لذت به‌عنوان«ملغی‌ها» از منظر ایشان تبیین و تحلیل شده است. ایشان باتوجه به خصائص انسانی و مصادیق لذت، بین سعادت و لذت، تمایز معناداری قائل شده است. نتایج بیانگر این است که نه تنها نسبت لذت با سعادت، مساوی و هم‌تراز نیست، بلکه میان آن‌ها، اولاً مراتبی از جدایی و بینونت وجود دارد؛ ثانیاً سعادت از نظر مصداق، أعم از لذت است؛ ثالثاً سعادت، عقلانی و جنبه مصلحتی دارد؛ یعنی‌ سعادت هر چه بیشتر باشد، بهتر است، اما گرایش به برخی از انواع لذت، محتاطانه و در سایه حاکمیت عقل و به سمت‌وسوی مصلحت باشد، نه منفعت؛ رابعاً سعادت حقیقی، هم دارای لذت پایدار است و هم، جنبه عقلانی و روحانی دارد. بنابراین، غوطه‌ور شدن در برخی از مراتب لذت، نه تنها موجب سعادت نیست، بلکه سبب لغزش انسان در دنیا و شقاوت او در آخرت خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن‌ کریم.
ابن سینا، حسین ‌بن‌ عبدالله (۱۳۷۵). الاشارات و التنبیهات. چاپ اول. قم: نشر البلاغه.‏
ابن ‌منظور، جمال‌الدین (1414ق). لسان العرب. ج۳ و ۱۲. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء، التراث العربی.
شریف الرضى، محمد بن حسین (۱۳۷۹). ترجمه و شرح نهج البلاغة  فیض الاسلام اصفهانى. ۲جلد. تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام‌.
سجادی، سیدجعفر (۱۳۷۳). فرهنگ معارف اسلامى. ۳جلد. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه.‏
 (۱۳۷۹). فرهنگ اصطلاحات فلسفى ملاصدرا. چاپ اول. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.‏
جعفرى ‌تبریزی، محمدتقى (۱۳۹۵). مجموعه آثار(ج۸). چاپ۱. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه‌جعفرى.
 ( ۱۳۹۴). مجموعه آثار(ج۶). چاپ۱. تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه‌جعفرى.
دهقان‌پور، علیرضا (1401). بررسی تطبیقی جبر و اختیار در سعادت و شقاوت از دیدگاه ملاصدرا و آیت الله مجتبی قزوینی، نسیم خرد، ۸ (۱)، ۱۰۳-۱۱۶.
صلیبا، جمیل؛ صانعی دره‌بیدی، منوچهر (۱۳۶۶). فرهنگ فلسفى. چاپ اول. تهران: انتشارات حکمت‏.‏
صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم (۱۳۷۸). المظاهر الالهیه فى اسرار العلوم الکمالیه. چاپ اول. تهران: حکمت اسلامی صدرا.
 (۱۳۶۳). مفاتیح الغیب. چاپ اول. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالى، انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
 (۱۴۱۷ق). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة (مقدمه عربى). 2جلد، چاپ اول. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
 (۱۹۸۱). الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة (حاشیه علامه طباطبائى). ۹جلد. چاپ ۳. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طباطبایی، محمدحسین (۱۴۰۲). ‌اصول فلسفه و روش رئالیسم(۵ج). چاپ ۴. شارح مرتضی مطهری. تهران: صدرا.
طریحی، فخرالدین (۱۳۶۲). مجمع البحرین(ج۲). چاپ دوم. تهران: کتاب فروشی مرتضوی.
غفاری، سید محمد خالد (۱۳۸۱). ‏فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق. چاپ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
 (۱۳۸۰).  فرهنگ نامه فلسفى. چاپ اول. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.‏
فاضلی و سایرین (۱۴۰۱). تبیین علل و حکمت تضادها و تقابلات در جهان آفرینش از نگاه استاد مطهری.  نسیم خرد، ۸ (۲)، ۵۷-۷۴.    
گنجی‌پور و سایرین (۱۴۰۰). رابطه لذت و سعادت از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا. مجله پژوهش های فلسفی, ۱۵ (۳۵)، ۲۶۸-۲۹۲.
مصباح یزدی، محمدتقی (۱۴۰۱). اخلاق در قرآن چاپ دوازدهم. نگارش محمدحسین اسکندری. قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۶). آشنایی با قرآن. چاپ ۷.تهران: صدرا.
 (۱۳۷۶)الف. تعلیم و تربیت در اسلام. چاپ ۷. تهران: صدرا.
(۱۳۷۶)ب. جامعه و تاریخ در قرآن. چاپ ۷. تهران: صدرا.
 (۱۳۷۶). مجموعه آثار استاد شهید مطهری. تهران: صدرا.
(۱۳۷۶). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
(۱۴۰۱). احیاى تفکر اسلامى. چاپ ۵۴. تهران: صدرا.
(۱۴۰۲)الف. درسهای اشارات و نجات. چاپ ۲. تهران: صدرا.
(۱۴۰۲)ب. انسان‌ و ایمان. چاپ ۶۷. تهران: صدرا.
(۱۴۰۲)ج.  فلسفه اخلاق. چاپ ۴۹. تهران: صدرا.
(۱۴۰۲).  فلسفه تاریخ. تهران: صدرا.
نصری، عبدالله (۱۳۹۰). فلسفه آفرینش. قم: نشر معارف.