تحلیل عرفانی-هستی شناختی مفهوم تقوا از دیدگاه محی الدین ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسندگان

1 هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه مازندران

2 عضو هیئت علمی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی

3 عضو هیئت علمی واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22080/jepr.2025.30195.1301

چکیده

اهمیت مفهوم تقوا در مطالعات عرفانی و اخلاقی آشکار است. این مقاله با روشی توصیفی-تحلیلی و با استناد به آثار ابن عربی، نشان می‌دهد که چگونه شیخ اکبر با بازگشت به ریشه‌ی لغوی «وقایه»، مفهوم تقوا را در یک فرآیند چندمرحله‌ای و پارادوکسیکال بازتعریف می‌کند. در معنای نخست، متقی نفس خود را وقایه‌ی حق در برابر مذمومات قرار می‌دهد و حق را وقایه‌ی خود در برابر محامد می‌سازد. اما در معنای عمیق‌تر، این وقایه شدن از یک ویژگی اخلاقی به یک موضع هستی‌شناختی بدل می‌شود که در آن عبد «ظاهر» و حق «باطن» است. این فرآیند، در نهایت به انحلال فاعل متقی در شهود توحیدی می‌انجامد، که در آن «پرهیز از دیدن خود به عنوان فاعل» غایت تقوا می‌گردد. این «ترک تقوا»، نه به معنای اباحی‌گری، بلکه کمال آن از طریق فنای «منِ متقی» در فاعل حقیقی است. این تحلیل ضمن حل پارادوکس زبانیِ عاملیت، جایگاه اخلاق را در عرفان ابن عربی نه به عنوان یک «قانون» ثابت، بلکه به مثابه یک مسیر پویا از «الزام» به «ادب» و از «ادب» به «تجلی» بازتعریف می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار