نقد و بررسی دیدگاه ابوالحسن عامری پیرامون نظام فیض

نوع مقاله : مقاله پژوهشی اصیل (Original Article)

نویسنده

استاد فلسفه و کلام، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

10.22080/jre.2024.26600.1193

چکیده

یکی از مسائل بنیادی به ویژه برای متالهان قایل به وحدت خدا این است، با حفظ وحدت خدا، چطور ممکن است موجودات متعدد از حضرت حق صادر شوند؟ دانشمندان مختلف به ویژه معتقدان به توحید الهی هر کدام در صدد حل این مساله برآمده اند. ابوالحسن عامری گرچه در آثار موجود و در دسترسش سخنی به وضوح درباره نظام فیض بیان نکرده است. اما از مجموع آثارش می توان دریافت که ایشان از دو طریق بدین بحث توجه کرده است: یکی از طریق عالم علو و سفل. ایشان عالم مجردات را جزء عالم علو و عالم ماده و طبیعت را جزء عالم سفل معرفی کرده است. بیان عامری درباره سلسله مراتب موجودات را می توان مبین دیدگاه او درباره نظام فیض دانست. او خداوند را سر سلسله موجودات قرار داده است و بر این باور است که خدا فاعل بالابداع، علیم، احاطه قیومی و افاضه به همه موجودات دارد و پس از آن عقول قرار دارند که قابل تجربه و تقسیم نیستند و بر مراحل پس از خوداحاطه دارند. در مرحله سوم نفوس قرار دارند، که اموری خلقی و دو حیثیتی هستند و در مراحل پایانی طبایع و اجسام قرار دارند، که فاقد حیات هستند و تحت سیطره نفوس وعلل مافوق او هستند. البته بر اساس آثار موجود او، به صورت دقیق نمی توان دیدگاه او را درباره عقول طولی و عرضی و تعداد عقول و ارتباط میان عقول و افلاک وهمچنین درباره نفوس نباتی ،حیوانی، انسانی وفلکی دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن سینا، الشفاء، الهیات، تحقیق حسن زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1418ق/1376ش.
النجاه من الغرق فی بحر الضلالات، تصحیح و مقدمه محمدتقی دانش پژوه، تهران: دانشگاه تهران، 1364.
الاشارات و التنبیهات، ج3، تهران: دفتر نشر کتاب، 1403ق.
المبدأ و المعاد، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، 1363.
التعلیقات، تحقیق الدکتور حسین مجید العبیدی، بغداد: بیت الحکمه، 2002م.
رساله العروس، نسخه خطی، رساله 7 از مجموعه 861 از سری کتب اهدایی دکتر مشکوه به دانشگاه تهران.
المباحثات، تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر، قم: بیدار، 1413ق/ 1371.
رساله­الحدود، جزئی از رسائل الشیخ الرئیس ابی علی الحسین بن عبدالله بن سینا، قم: بیدار، 1400ق.
دانشنامه علایی، الهیات، با مقدمه و حواشی دکترمحمد معین، ج2، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی  و دانشگاه، بوعلی سینا، 1382.
خادمی، عین الله، چگونگی پیدایش کثیر از واحد از دیدگاه فارابی، اندیشه نوین دینی، ش10، پاییز1386.
چگونگی پیدایش کثیر از واحد از دیدگاه ابن سینا، آیینه معرفت، ش12، پاییز1386.
چگونگی پیدایش کثیر از واحد (نظام فیض) از دیدگاه سهروردی، مقالات و بررسی‌ها (فلسفه و کلام اسلامی، سال سی و هشتم، دفتر 77، بهار و تابستان 1384.
چگونگی پیدایش کثیر از واحد از نظر عرفاً، خردنامه صدرا، ش 41، پاییز1384.
امرالله زاده، فاطمه، رحمتی، انشاءالله، بازخوانی تأویل ابن عربی از عرش در پرتو حکمت متعالیه و تبلور آن در معماری آیینی، پژوهش‌های فلسفی-کلامی، پیاپی 76، سال بیستم، 1397.
بیدسرخی، علی، اسماعیلی زاده، عباس، روحی برندق، کاووس، سهیلا پیروزفر، تحلیل حقیقت عرش و مراد حاملان آن با تأکید بر آیه 71 سوره حاقه، پژوهش‌های قرآنی، پیاپی 91، سال بیست و چهارم، تابستان 1398.
خاکپور، حسین، معین الدینی، نعیمه، نصیری، علی اکبر، پژوهش‌های فلسفی-کلامی، پیاپی62، بهار1394.
زمانی، مهدی، جایگاه لوح و قلم در جهان­شناسی عرفانی ابن عربی و عطار نیشابوری، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، شماره 25، تابستان 1391.
عامری، ابوالحسن، رساله إنقاذ البشر من الجبر و القدر، رسائل ابوالحسن عامری، با مقدمه و تصحیح سحبان خلیفات، مرکز نشر دانشگاهی تهران، 1375.
رساله التقریر لأوجه التقدیر، رسائل ابوالحسن عامری، با مقدمه و تصحیح سحبان خلفیات، مرکز نشر دانشگاهی تهران، 1375.
رساله الفصول فی المعالم الإلهیه، رسائل ابوالحسن عامری، با مقدمه و تصحیح سحبان خلیفات، مرکز نشر دانشگاهی تهران 1375.
الأمد علی الأبد، أربع رسائل فلسفیه، تحقیق و تقدیم، سعیدغانمی، دارالتنویر للطباعه و النشر، چاپ دوم، 2015.
فارابی، ابونصر، کتاب السیاسه المدنیه، بیروت دار و مکتبه الهلال، 1996.
آراء اهل المدینه و مضاداتها، بیروت دار و مکتبه الهلال، 2002.
احصاء العلوم، بالتصحیح علی بوملحم، دار و مکتبه الهلال، 2002.
رساله فی اثبات المفارقات، حیدرآباد دکن، مطبعه مجلس دائره المعارف العثمانیه، 1345.
فصول مبادی اهل المدینه الفاضله، بیروت، دارالمشرق، 1986.
رساله فی العقل، بیروت دارالمشرق، 1986.
عیون المسائل، مصر، مطبعه ستاره، 1907.
فصول منتزعه، تهران، مکتبه الزهراء، 1405.
التعلیقات، تهران، انتشارات حکمت، 1371.
فلوطین، دوره آثار فلوطین (تاسوعات)، ترجمه محمد حسین لطفی، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، چاپ دوم، مهر1389.
مروجی طبسی، محمدعلی، میرمهدی سیدعبدالهادی، مفهوم­شناسی کرسی در لغت و روایات تفسیری عترت علیهم السلام  و مقایسه آن با روایات تفسیری اهل سنت، دانش‌ها و آموزه‌های قرآن و حدیث، شماره 12، سال سوم، بهار1400: 27.