تطبیق شناخت در معرفت دینی و فلسفه معاصر در قالب یک مدل مفهومی

نوع مقاله : مقاله مروری (Review Article)

نویسنده

پژوهشگر پژوهشکدة هنر، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران، ایران

10.22080/jre.2024.25329.1178

چکیده

هر تلاشی جهت کندوکاو در نظریات شناخت ناگزیر از تفکیک دو مقوله هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی است. به‌علاوه، گریزی از پرداختن به نقش و جایگاه عقل جمعی (جنبه بشری) و وحی (جنبه الهی) در مقوله شناخت نیست و دستاوردهای دو مدعی اصلی در این وادی، باید از دیدگاه اندیشگانی فلسفه و ادیان مورد مداقه قرار گیرد.

این مقاله با ارائه مدلی دو بعدی به این مهم پرداخته و در آن، هستی‌شناسی (با سه مقوله اصلی شناخت: وجود، ظهور، و ثبوت) و معرفت‌شناسی (با سه ابزار اصلی شناخت: حس، عقل، و شهود) دو محور افقی و عمودی را تشکیل داده‌اند. حدود و ثغور و نحوة دستیابی به شناخت در معرفت دینی بر حسب گرایش و اعتقادات نحله‌های نه‌گانة مطرح (زهاد، فقها، علما، متکلمین، جدلیون، سوفسطاییان، متصوفه، عرفا و مفسرین)، از همین منظر با نه رویکرد غالب در فلسفة معاصر (جزمی، پدیدارشناسانه، علمی، گمانی، جدلی، نقدی، وجودگرایانه، زیباشناسانه و تأویلی) مقایسه شده است. اگرچه تاکنون هر یک از این جریان‌ها موضوع مباحث و مقالات بیشماری بوده‌اند اما هیچ‌گاه با این نگاه فراشمول با یکدیگر متناظر نشده‌اند تا چشم‌انداز روشنی از نسبت میان آنها فراهم گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


حجازی، سید محمدرضا (1372). «مفهوم شهود در فلسفه اسلامی»، معرفت، شمارة 4: 32-22.
ژیلسون، اتین (1375). مبانی فلسفة مسیحیت، ترجمة محمد محمدرضایی و سید محمود موسوی، قم: بوستان کتاب.
صادقی علی­آبادی، مسعود (1385). «دو معنای فلسفة تاریخ»، دین و ارتباطات، شمارة 29: 110-95.
صنمی، علی­اصغر (1381). «فلسفه­های پوزیتیویسم باورها و ارزش‌ها»، حوزه، دورة 19، شمارة 110-109: 387-410.
علیخانی، علی­اکبر (1389). روش­شناسی در مطالعات سیاسی اسلامی، تهران: مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق (ع).
فعالی، محمدتقی (1376). «گذری به معرفت­شناسی»، کیهان اندیشه، شمارة 71.
کاپلستون، فردریک (1362). فیلسوفان انگلیسی از هابز تا هیوم. ترجمة امیر جلال­الدین اعلم، تهران: سروش.
کاپلستون، فردریک (1368). تاریخ فلسفه. ترجمة سید جلال­الدین مجتبوی. چاپ دوم، تهران: سروش.
گراوند، سعید (1384). «مناسبات تاریخی دین و فلسفه»، قبسات، شمارة 35: 58-35.
 
Copleston, Frederick (1983) The British Philosophers (Hobbes to Hume), translated by A.J. Aalam, Tehran: Soroush.
Copleston, Frederick (1989) A History of Philosophy, translated by S.J. Mojtabavi, Tehran: Soroush. [in Persian]
DeWitt, Norman Wentworth. 1954. Epicurus and His Philosophy, Minneapolis: University of Minnesota Press.
Fa’ali, MohammadTaghi (1997) A Review on Epistemology, Keyhane Andisheh 71. [in Persian]
Geravand, Saeed (2005) Historical relations between religion and philosophy, Qabasat 35: 35-58. [in Persian]
Gilson, Etienne (1996) Elements of Christian Philosophy, translated by MohammadRezaie and Musavi, Qom: Bustane Ketab.
Hejazi, S. MohammadReza (1993) Concept of Intuition in Islamic philosophy, Ma’refat 4: 22-32. [in Persian]
Mink, Louis. 1987. Historical Understanding, Ithaca: Cornell University Press.
Sadeghi AliAbadi, Massoud (2006) Two Meaning of Philosophy, Religion And Communication 29: 95-110. [in Persian]
Sanami, AliAsghar (2002) The Philosophies of Positivism, Beliefs and Values, Hawzeh 19: 387-410. [in Persian]